Dünya

Güneş Sistemi’nde Güneş’e en yakın üçüncü gezegen

Dünya,^[d] Güneş Sistemi‘nde Güneş‘e en yakın üçüncü gezegen olup şu an için üzerinde yaşam ve sıvı su barındırdığı bilinen tek astronomik cisimdir. Radyometrik tarihleme ve diğer kanıtlara göre 4,5 milyar yıldan fazla süre önce oluşmuştur. Dünya’nın yer çekimi, uzaydaki diğer nesnelerle, özellikle Güneş’le ve tek doğal uydusu Ay‘la etkileşime girer. Dünya’nın Güneş‘in etrafındaki yörüngesi, 365,256 güneş gün, yani bir yıldız yılı sürer. Bu süre içerisinde Dünya, kendi ekseni etrafında 366,265 kez döner.^[e]

Apollo 17 astronotları tarafından çekilen ve Mavi Bilye olarak adlandırılan Dünya’yı gösteren ilk fotoğraf (7 Aralık 1972)
Yörünge özellikleri
Devir J2000
Günöte	152100000 km (94500000 mi; 1,017 AU)[1]
Günberi	147095000 km (91401000 mi; 0,98327 AU)[1]
Ana eksen	149598023 km[2] (92955902 mi; 1,00000102 AU)
Dış merkezlik	0.0167086[2]
Yörünge periyodu	365,256363004 d[3] (1,00001742096 yr)
Ortalama yörünge hızı	29,78 km/s[4] (107200 km/sa; 66600 mph)
Ortalama ayrıklık	358.617°
Eğiklik	7.155° (Güneş‘in ekvatoruna göre);1.57869°[5] (değişmeyen düzleme göre);0.00005° (J2000 tutulumuna göre)
Çıkış düğümü boylamı	-11.26064°[4] (J2000 tutulumuna göre)
Perihelyon argümanı	114.20783°[4]
Doğal uyduları	1 doğal uydu: Ay5 sanki uydu>1.800 faaliyetteki yapay uydu[6]>16.000 uzay enkazı[a]
Fiziksel özellikler
Ortalama yarıçap	6371,0 km (3958,8 mi)[8]
Ekvatoral yarıçap	6378,1 km (3963,2 mi)[9][10]
Kutupsal yarıçap	6356,8 km (3949,9 mi)[11]
Basıklık	0.0033528[12] 1/298.257222101 (ETRS89)
Daire çevresi	40075,017 km ekvatoryal (24901,461 mi)[10]40007,86 km boylamsal (24859,73 mi)[13][b]
Yüzey alanı	510072000 km2 (196940000 sq mi)[14][15][c]148940000 km2 kara (57510000 sq mi; 29.2%)361132000 km2 su (139434000 sq mi; 70.8%)
Hacim	1.08321×1012 km3 (2.59876×1011 cu mi)[4]
Kütle	5.97237×1024 kg (1.31668×1025 lb)[16] (3.0×10-6 M☉)
Ortalama yoğunluk	5,514 g/cm3 (0,1992 lb/cu in)[4]
Yüzey kütle çekimi	9,80665 m/s2 (1 g; 32,1740 ft/s2)[17]
Atalet momenti faktörü	0.3307[18]
Kurtulma hızı	11,186 km/s[4] (40270 km/sa; 25020 mph)
Yıldız dönme süresi	0.99726968 d[19] (23h 56m 4.100s)
Ekvatoral dönme hızı	0,4651 km/s[20] (1674,4 km/sa; 1040,4 mph)
Eksen eğikliği	23.4392811°[3]
Albedo	0.367 geometrik[4]0.306 Bond[4]
Yüzey sıcaklığımin.ortalamamaks.Kelvin184 K[21]287.16 K[22] (1961-1990 yılları)330 K[23]Celsius−89.2 °C14.0 °C (1961-1990 yılları)56.9 °CFahrenheit−128.5 °F57.2 °F (1961-1990 yılları)134.3 °F
Atmosfer
Yüzey basıncı	101.325 kPa (ODS‘de)
Bileşimleri	%78,08 azot (N2; kuru hava)[4]%20,95 oksijen (O2)%~ 1 su buharı (iklime göre değişken)%0,9340 argon%0,0408 karbondioksit[24]%0,00182 neon[4]%0,00052 helyum%0,00017 metan%0,00011 kripton%0,00006 hidrojen

Dünya’nın dönme ekseni, yörünge düzlemine göre eğik olup bu eğiklik mevsimlerin oluşmasına yol açmaktadır. Dünya ile Ay arasındaki kütle çekimi etkileşimi; Dünya’nın eksenindeki yönelimi sabitler, gelgitlere neden olur ve dönmesini kademeli olarak yavaşlatır. Katı ya da kaya ağırlıklı yapısı nedeniyle üyesi bulunduğu yer benzeri gezegenler grubuna adını veren Dünya, bu gezegen grubunun kütlece ve hacimce en büyük üyesi olmasının yanı sıra Güneş Sistemi’ndeki en yoğun gezegendir.

Litosfer olarak adlandırılan Dünya’nın en dış katmanı, milyonlarca yıldır hareket hâlindeki rijit tektonik levhalardan oluşmaktadır. Dünya yüzeyinin yaklaşık %29’u, kıtalar ve adaların meydana getirdiği kara iken; suyla kaplı olan kalan %71’lik kısım ise okyanuslar, göller, akarsular ve diğer tatlı suların oluşturduğu hidrosfer olarak adlandırılır. Gezegenin kutup bölgelerinin çoğu buzla kaplıdır. Dünya’nın iç kısmı ise merkezde yer alan katı demirden meydana gelen hâlâ etkin durumundaki iç çekirdek, gezegenin manyetik alanını oluşturan sıvı hâldeki dış çekirdek ve tektonik levhaların hareket etmelerine yol açan mantodan meydana gelmektedir.

Tarihinin ilk birkaç milyar yılı içerisinde okyanuslarda başlayan hayat, atmosferi ve yeryüzünü etkileyerek, anaerobik canlıların çoğalmasına, ardından da aerobik canlıların ortaya çıkmasına yol açtı. Bazı jeolojik kanıtlara göre Dünya’da hayat, yaklaşık 4,1 milyar yıl önce başladı. O zamandan beri, Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı, fiziksel özellikleri ve jeolojik tarihi, canlıların evrimleşmelerini ve gelişmelerini sağladı. Dünya’daki hayatın tarihi süresince biyoçeşitlilik zamanla artarken zaman zaman kitlesel yok oluşlar da yaşandı. Gezegende yaşamış olan türlerin %99’undan fazlasının soyu tükendi. Günümüzde varlığını sürdüren türlerin sayısı için farklı tahminler bulunmaktayken bazı türler ise tanımlanmamıştır. Dünya’da yaşayan 7,8 milyarın üzerindeki insanın hayatta kalması, gezegenin biyosferi ve doğal kaynaklarına bağlıdır. Siyasi bakımdan dünyada, 200’ün üzerinde bağımsız devlet bulunmaktadır.